[ Pobierz całość w formacie PDF ]
.Z drugiej zaœstrony w wielu czynnoœciach o niew¹tpliwie rozrywkowym charakterze tkwi pewnadoza przymusu.We wspó³czesnej kulturze amerykañskiej mówi siê niekiedy oimperatywie „moralnoœci zabawy", która zastêpuje w pewnych kategoriachspo³ecznych tradycyjn¹ protestanck¹ moralnoœæ obowi¹zku.Zgodnie z tym nowymstylem obyczajowoœci presti¿ spo³eczny jednostki wymaga jej uczestnictwa wpopularnych rozrywkach80 J.Dumazedier, Se distraire, „Encyclopœdie Francaise", *• XlV, „Civilisationde la vie ¹uotidienne", Paris 1954; Travail e' loisir w Traiti de sociologie dutravail, cyt.wyd., s.341; Ambiguiti du loisir et dynami¹ue socio-culturelle,„Cahiers Ir>ternationaux de Sociologie" 1957, t.XXII; Vers une cipili-sationdu loisir?, cyt.wyd.bez wzglêdu na jej faktyczne osobiste zami³owania w tym kierunku.Wskazane przez Dumazediera kryteria s¹ zatem trudne do zastosowania w praktyce;nie³atwo jednak wskazaæ inne dla ich zast¹pienia.Charakterystyczne okreœleniewolnego czasu sformu³owa³ amerykañski socjolog M.Kap³an: „Leisure jest toczas, w którym cz³owiek ma najwiêcej mo¿liwoœci, aby byæ samym sob¹" ei.Okreœlenie to opiera siê na przedstawionej powy¿ej koncepcji przesuniêciag³Ã³wnego ciê¿aru ludzkich zainteresowañ na czas i czynnoœci wy³¹czone z pracyzawodowej.Jak ju¿ wskazywano, absolutyzowanie takiej charakterystyki rozwiniêtych kulturwspó³czesnych budzi zastrze¿enia.W zwi¹zku z tym warto zwróciæ uwagê nadyskusjê wywo³an¹ tezami g³oœnej tak¿e poza akademickimi krêgami ksi¹¿kiRiesmana The Lonely Crowd (1950).Riesman stwierdzi³ w tej pracy ewolucjêamerykañskiego charakteru narodowego w kierunku dominacji konsumpcyjnego typucz³owieka „skierowanego na zewn¹trz", na rówieœnicze grupy o charakterzezabawowym stanowi¹ce jego zdaniem g³Ã³wny typ grup odniesieñ we wspó³czesnymspo³eczeñstwie amerykañskim.W obszernym studium poœwiêconym ksi¹¿ce Riesmana, og³oszonym w dziesiêæ lat pojej publikacji, wielu socjologów poddawa³o krytyce tak¹ interpretacjêamerykañskiego „charakteru narodowego".T.Parsons przeciwstawi³ jejtwierdzenie o utrzymywaniu siê w kulturze amerykañskiej na miejscu naczelnymnorm aprobuj¹cych wysi³ek zmierzaj¹cy do•l M.Kap³an, Leisure ³n America.A Social In¹uiry, NeW York 1960; por.tak¿eBrlghtbill, Man and Leisure, Englewood Cliffs, 1961; G.D.Butler, Introductionto Community Re-creation, New York 1959.praktycznych osi¹gniêæ, zalecaj¹cych skuteczne dzia³anie okreœlane trudnym doprzet³umaczenia angielskim s³owem: achievement.Szczegó³owe studium empiryczneRiley'ów i M.Moore'a doprowadzi³o do do stwierdzenia, ¿e nawet m³odzie¿ zamerykañskich klas œrednich, która wed³ug Riesmana mia³a najsilniej podlegaænormom typu „na zewn¹trz skierowanego", nie traktuje systemu zabawowychwartoœci uznawanych przez grupy rówieœnicze jako „miary wszystkich rzeczy" inie ocenia z ich punktu widzenia swoich przysz³ych mo¿liwoœci i zadañ w ¿yciudojrza³ym 62.Konsumpcyjna moralnoœæ zabawy stanowi niew¹tpliwie jeden z elementów kulturyamerykañskiego spo³eczeñstwa; posiada przy tym szczególne znaczenie dlaokreœlenia treœci jego kultury masowej.Tak¿e i w Ameryce nie ruguje ona jednakinnych wartoœci i norm dzia³ania.Istnieje ró¿nica pomiêdzy aprobat¹hedonistycznej moralnoœci odnoszonej do pewnych dziedzin i faz ¿ycia, awy³¹cznoœci¹ tych norm i wartoœci.Trudno sobie wyobraziæ trwaniespo³eczeñstwa opartego na wy³¹cznoœci takich zasad.W z³o¿onych spo³eczeñstwach wspó³czesnych mimo zjawiska „technicznej alienacji"istnieje wci¹¿ wiele typów czynnoœci zwi¹zanych z prac¹ zawodow¹, którewype³niaj¹ ¿ycie ludzkie szczególnie istotn¹ treœci¹.W spo³eczeñstwachwspó³czesnych zawodowy charakter nosz¹ przecie¿ tak¿e czynnoœci twórczepisarzy, artystów, uczonych.Czynnoœci takie osi¹gaj¹ zazwy-63 Culture and Social Character.The work of David Riesman *eviewed, appraisedand criticized by his contemporaries in social sciences, S.M.Lipset, L.Lowenthal eds., New York 1961.Bogaty materia³ do tego zagadnienia zawieraksi¹¿ka Pr°f.J.Cha³asiñskiego Kultura amerykañska (Warszawa 1962), Której wpracy tej nie zd¹¿ono ju¿ wykorzystaæ.czaj powodzenie wówczas, jeœli s¹ powo³aniem, jeœli przez nie realizuje siênajpe³niej osobowoœæ twórcy, który w nich samych, a nie w wyzwoleniu od nichznajduje mo¿liwoœci bycia samym sob¹.Jedn¹ z cech procesu twórczego stanowiintensywne zaabsorbowanie umys³u artysty lub intelektualisty, które wokresach wytê¿onej twórczoœci ma³o pozostawia miejsca na jakiekolwiek innezainteresowania i pragnienia.Oczywiœcie, „czas wolny" w przypadku twórców przedstawia siê inaczej, ani¿eli uinnych kategorii spo³ecznych.Zazwyczaj nie mo¿na wyodrêbniæ go jako okreœlonejpartii dnia nastêpuj¹cej po godzinach regularnej pracy.Fazy przygotowawczepracy twórczej przenikaj¹ momenty rozrywki i wypoczynku i mo¿na powiedzieæ, ¿etwórca nie ma w ogóle czasu wolnego lub ¿e ¿yje wy³¹cznie wolnym czasem wsensie ³aciñskiego otium.Jeszcze raz trzeba jednak podkreœliæ, ¿e dla problemu kultury masowejzasadnicze znaczenie posiada nie wolny czas elitarnych kategorii spo³ecznych,ale czas wolny jako zjawisko masowe.Ten czas wolny mo¿na niew¹tpliwiewyodrêbniæ przede wszystkim przez odgraniczenie od zawodowej pracy.Jegowyodrêbnienie stanowi jednak nie tylko kwestiê zmian organizacji pracy, ale iprzeobra¿enia ideologii.Kiedy robotnicy angielscy w walce o oœmiogodzinnydzieñ pracy jeden z postulatów formu³owali w postaci has³a: eight hours toplay — osiem godzin na zabawê, lub gdy P.Lafargue publikowa³ swoje Prawo dopró¿nowania (1880 r.), chodzi³o im o prze³amanie monopolu klasowego przywilejuswobodnej rozrywki, ale zarazem has³o to oznacza³o rehabilitacjê elementówhedonistycznej moralnoœci i ich akceptacjê w ramach ideologii ruchurobotniczego.Stanowisko to znajduje oparcie t»k¿e w uwagach Marksa na tematczasuwolnego.Marks okreœlaj¹c jego przeznaczenie wymienia³ na pierwszym miejscurozrywki i, wypoczynek maj¹cy Ÿród³o w poczuciu swobody dzia³ania8S.Jeszcze silniej manifestowa³ zrozumienie dla potrzeb rozrywkowych ihedonistycznych F.Engels.Przedstawiaj¹c w jednej z m³odzieñczych pracpostulaty w stosunku do niemieckiej literatury popularnej Engels pisa³:„Ksi¹¿ka dla ludu ma za zadanie rozweseliæ pracownika, który wieczorem powracazmêczony po dniu ciê¿kiego trudu, powinna go zabawiæ, o¿ywiæ, pozwoliæ nazapomnienie o wysi³ku, przemieniæ jego kamieniste pole w ró¿any ogród".Engelsupomina³ siê dalej o prawo do poezji i do romantycznych i fantastycznychmarzeñ, którymi literatura powinna wype³niæ wolne chwile ludzi fizycznejpracy, ale domaga³ siê od niej tak¿e spe³nienia wychowawczych zadañ moralnychi obywatelskich84
[ Pobierz całość w formacie PDF ]