[ Pobierz całość w formacie PDF ]
.„Literaturademokratyczna dotkniêta jest plag¹ pisarzy traktuj¹cych twórczoœæ jako zwyk³yhandel; na kilku autorów stanowi¹cych jej rzeczywist¹ ozdobê przypadaj¹ tysi¹cehandlarzy idei" 34.Drugi tom Demokracji w Ameryce ukaza³ siê w 1840 r.Poprzedzi³ zatem publikacjêg³Ã³wnych dzie³ Carlyle'a i Ruskina, nie wspominaj¹c o Arnoldzie, Renanie iNietzschem.Analiza de Tocqueville'a uwzglêdnia prawie wszystkie krytyczneargumenty wysuwane przez tamtych autorów w stosunku do kultury masowej, alejest bardziej rzeczowa i g³êbiej wnika w socjologiczne mechanizmyfunkcjonowania badanych zjawisk.Przychyla siê ona do interpretacji charakterukultury masowej w kategoriach wp³ywu odbiorców raczej ani¿eli rolimanipulatorów.Stanowisko to wynika czêœciowo z zaabsorbowania autora jegoogóln¹ koncepcj¹ demokracji, czêœciowo jednak t³umaczyæ je mo¿e specyficznoœæstosunków amerykañskich lat trzydziestych XIX w.Specyficznoœæ ta u³atwi³a de Tocqueville'owi uchwycenie tendencji rozwojowychkultury masowej, które w ówczesnej Europie nie by³y równie widoczne.Ichuwypuklenie nadaje wielu punktom analizy charakter bystrej antycypacji.Trzebajednoczeœnie podkreœliæ, ¿e ogólne wnioski de Tocqueville'a co do perspektywroz-14 A.de Tocqueville, op.cit., t.II, r.XIV.woju amerykañskiej kultury nie by³y pesymistyczne.Nie odmawia³ on kulturomdemokratycznych w ogóle zdolnoœci tworzenia wielkich dzie³ artystycznych irozwijania naukowych teorii, jakkolwiek specyficznoœæ ich widzia³ wew³aœciwoœciach niwelacyjnych.Obszerniej przedstawiona teoria de Tocqueville'a oraz inne wspomniane w tymrozdziale koncepcje nie wyczerpuj¹ problemu krytyki masowej kultury w XIX w.Celem dokonanego przegl¹du by³o jedynie wskazanie, jak dawne tradycje wliteraturze europejskiej posiada krytyka zjawisk uwa¿anych zacharakterystyczne dla kultury masowej i jak nienowe, chocia¿ narastaj¹ce wczasie, jest samo zjawisko.W miarê zbli¿ania siê do momentu okreœlonegopoprzednio jako pierwszy próg umasowienia kultury intensyfikowa³a siê tak¿e izaostrza³a krytyka.Na prze³omie XIX i XX w.w Ameryce popularna by³a tzw.koncepcja martwegopoziomu, która zak³ada³a ca³kowity zastój i upadek wynikaj¹cy z niwelacji istandaryzacji produkcji kulturalnej.Z koncepcj¹ t¹ polemizowa³ Cooley pe³enwiary w twórcze zasoby demokracji.W Europie do postaci skrajnej doprowadzi³teoriê dekadencji kultury Oswald Spengler w dziele wydanym tu¿ po zakoñczeniupierwszej wojny œwiatowej, ale ukszta³towanym w zarysie jeszcze przed jejwybuchem.Spengler rozwin¹³ szerok¹ historiozoficzn¹ teoriê kulturalnego rozwoju.Specyficznoœæ koncepcji kultury masowej, tkwi¹cej w z³o¿onym teoretycznymschemacie ca³ego jego dzie³a, wynika z przyjêtego w nim rozumienia cywilizacji.Pojêcie to wi¹¿e siê w systemie Spenglera z „organiczn¹" teori¹ kulturowychca³oœci, które rodz¹ siê, rozwijaj¹ i zamieraj¹ Osi¹gaj¹c stadium cywilizacji.W zwi¹zku z analiz¹ pojêcia kultury, zawart¹w pierwszej czêœci niniejszej pracy, wspominano o specyficznym dla Morgana iSpenglera ujmowaniu cywilizacji jako koñcowej fazy rozwoju kultury.Gdy jednakewolucjonistyczna teoria Morgana uznawa³a tê fazê za uniwersalny celpostêpowego procesu ewolucji o nieodwracalnym biegu, Spengler sformu³owa³koncepcjê cyklicznego rozwoju kultury, w którego biegu cywilizacja oznacza³anieuniknione, stale powracaj¹ce stadium upadku: „Cywilizacje s¹ tonajbardziej zewnêtrzne i sztuczne stany, do których jest zdolny wy¿szy gatunekludzi.Stanowi¹ one kres; przeciwstawione s¹ stawaniu siê jako to, co dokonane,¿yciu — jako œmieræ, rozwojowi — jako skostnienie.S¹ nieodwo³alnym koñcem,który jednak powraca wci¹¿ na mocy najg³êbszej wewnêtrznej koniecznoœci" 35.Zgodnie ze sformu³owan¹ przez siebie koncepcj¹ kulturalnej homologii czylianatomicznego podobieñstwa organów spo³ecznych, Spengler dopatrywa³ siê tychsamych œmiertelnych oznak cywilizacyjnego kostnienia w Chinach, Egipcie, whinduskim buddyz-mie okresu króla Asoki, w stoicyzmie imperialistycz-nego Rzymui socjalizmie Zachodu na prze³omie XIX i XX w.Zgodnie z t¹ interpretacj¹cywilizacja stanowi zjawisko powstaj¹ce na pod³o¿u urbanizacji, niekonieczniezaœ industrializacji.To ró¿ni jego stanowisko od przyjêtego tutaj rozumieniapod³o¿a kultury masowej wspólnego na ogó³ pogl¹dom omawianych dot¹d krytyków.Wprawdzie i Spengler w charakterystyce wspó³czesnej kultury zachodniejuwypukla³ silnie jej przemys³owe cechy przedstawiaj¹c odcz³owieczaj¹cedzia³anie maszyny, która poddaje faustowskiego cz³owieka niewoli jego w³asnegotworu.Ze wzglêdu na przed-M O.Spengler, Der Untergang des Abendlandes, cyt.wg wyd.Munchcn 1920, t.I,s.44, por.tak¿e s.154.stawion¹ koncepcjê homologii musia³ jednak znaleŸæ zasadê przeobra¿eñkulturalnych o szerszym historycznym zakresie dzia³ania.Za tak¹ zasadêpos³u¿y³o mu przeciwstawienie miasta i wsi, wywodz¹ce siê z Heglowskich iMarksowskich koncepcji, traktowanych zreszt¹ ze zwyk³¹ dla jego teoriidowolnoœci¹.To pokrewieñstwo Ÿróde³ zbli¿a w niektórych punktach wywody Spenglera dokoncepcji Tónniesa.Dla niego tak¿e wiejska spo³ecznoœæ lokalna odznacza siêorganicznym charakterem, jak Gemeinschaft oparta na woli organicznej, zaœmetropolia œwiatowa przejawia cechy mechanizacji, sztucznoœci, formalizmu.Koncepcja masowego spo³eczeñstwa Spenglera rozci¹ga siê na Rzym i Aleksandriê;jest jednak bliska przedstawianym poprzednio wyobra¿eniom odnosz¹cym siê doindustrialnych metropolii.Termin „masa" stanowi przy tym powracaj¹ce w opisachokreœlenie, prócz niego jednak pojawia siê pojêcie mot³ochu, które obok innychrysów teorii Spenglera wskazuje na bli¿sze ideologiczne pokrewieñstwo zestanowiskiem Nietzschego ani¿eli Tónniesa.Wed³ug
[ Pobierz całość w formacie PDF ]