[ Pobierz całość w formacie PDF ]
.].Ja jestem pierworodnym synem Anu",musia³ byæ stwierdzeniem faktu.Czy urodzi³a go Anu inna bogini, która by³atylko konkubin¹? Opowieœæ o Izaaku i Ismaelu czy historia bliŸniaków Ezawa iJakuba mog³a byæ analogi¹ wydarzeñ w niebiañskiej siedzibie.Chocia¿ Enki na pozór akceptowa³ sukcesyjne prerogatywy Enlila, niektórzyuczeni znajduj¹ wystarczaj¹c¹ liczbê przes³anek, by mówiæ o nieustaj¹cej próbiesi³ miêdzy tymi dwoma bogami.Samuel N.Kramer zatytu³owa³ jeden zestaro¿ytnych tekstów „Enki i jego kompleks ni¿szoœci".Jak póŸniej zobaczymy,kilka biblijnych opowieœci - o Ewie i wê¿u w ogrodzie Eden czy historia potopu- w swych oryginalnych, sumeryjskich wersjach dotyczy przyk³adów buntowania siêEnki przeciw dekretom jego brata.Wygl¹da na to, ¿e Enki uzna³ w pewnej chwili, i¿ nie ma sensu102 103walczyæ o boski tron, i dok³ada³ starañ, by jego syn - raczej ni¿ syn Enlila -by³ nastêpc¹ w trzeciej generacji.Próbowa³ to osi¹gn¹æ, przynajmniej zpocz¹tku, przy pomocy swojej siostry NIN.HUR.SAG („pani górskiegowierzcho³ka").Ona tak¿e by³a córk¹ Anu, jakkolwiek najwidoczniej nie z Antu, co by³oprzyczyn¹, ¿e podlega³a innej zasadzie dziedziczenia.W poprzednich latachuczeni zastanawiali siê, dlaczego zarówno Abraham, jak i Izaak, rozg³aszalifakt, ¿e ka¿da z ich ¿on by³a tak¿e ich siostr¹ - zagadkowe twierdzenie wœwietle biblijnego zakazu seksualnych kontaktów z siostr¹.Ale kiedy odgrzebanodokumenty prawne w Mari i Nuzi, okaza³o siê, ¿e mê¿czyzna móg³ poœlubiæ siostrêprzyrodni¹.Co wiêcej, kiedy brano pod uwagê wszystkie dzieci z wszystkich ¿on,syn urodzony przez tak¹ ¿onê - maj¹c o piêædziesi¹t procent wiêcej „czystejkrwi" ni¿ syn urodzony przez ¿onê nie spokrewnion¹ - by³ prawowitym dziedzicembez wzglêdu na to, czy by³ pierworodnym.Prowadzi³o to czasem (w Mari i Nuzi)do praktyki dobierania sobie uprzywilejowanej ¿ony jako „siostry", ¿ebyzapewniæ jej synowi nie kwestionowan¹ pozycjê prawowitego dziedzica.W³aœnie od takiej przyrodniej siostry, Ninhursag, Enki chcia³ mieæ syna.Przyby³a na ziemiê w najdawniejszych czasach i tak¿e pochodzi³a „z nieba".Wkilku tekstach jest mowa o tym, ¿e kiedy bogowie rozdzielali miêdzy sob¹posiad³oœci na ziemi, otrzyma³a kraj Dilmun - „czyste miejsce [.], czystykraj [.], najjaœniejsze miejsce".Tekst nazywany przez uczonych „Legend¹ oEnkim i Ninhursag" (sumeryjski epos o raju, potopie i upadku cz³owieka)dotyczy podró¿y Enki do Dilmun, przedsiêwziêtej w celach matrymonialnych.Ninhursag, co w tekœcie niejednokrotnie siê podkreœla - „by³a sama" - niezwi¹zan¹, niezamê¿na.Chocia¿ w póŸniejszych czasach przedstawiano j¹ jakowiekow¹ matronê, musia³a byæ bardzo atrakcyjna, kiedy by³a m³odsza, poniewa¿tekst informuje nas nie trac¹c kontenansu, ¿e gdy Enki zbli¿y³ siê do niej, jejwidok „spowodowa³, ¿e jego penis zrosi³ groble".Wydawszy rozporz¹dzenie, by zostawiono ich w spokoju, Enki „wla³ nasienie w³ono Ninhursag.Przyjê³a nasienie w ³ono, nasienie Enki"; a nastêpnie, „podziewiêciu miesi¹cach kobiecoœci [.] urodzi³a na brzegu wód".Jednak todziecko by³o córk¹.Doznawszy niepowodzenia w powo³aniu na œwiat mêskiego spadkobiercy, Enki wzi¹³siê do mi³osnych igraszek ze swoj¹ córk¹.„Obejmowa³ j¹, ca³owa³ j¹; Enki wla³nasienie w ³ono." Ale ona te¿ urodzi³a mu córkê.Wtedy Enki pod¹¿y³ za sw¹wnuczk¹ i j¹ te¿ zap³odni³; ale jeszcze raz potomek by³ ¿eñski.Zdecydowanapo³o¿yæ kres tym wysi³kom, Ninhursag rzuci³a na niego kl¹twê, która mia³aspowodowaæ, ¿epo zjedzeniu pewnych roœlin Enki œmiertelnie siê rozchoruje.Inni bogowiejednak zmusili Ninhursag do odwo³ania kl¹twy.Podczas gdy te wypadki mia³y wielk¹ donios³oœæ w kwestiach boskich, inneopowieœci dotycz¹ce Enki i Ninhursag maj¹ wielk¹ donios³oœæ w kwestiachludzkich; poniewa¿ wed³ug sumeryjskich tekstów cz³owiek zosta³ stworzony przezNinhursag, dzia³aj¹c¹ zgodnie z metod¹ i recept¹ obmyœlon¹ przez Enki.By³anaczeln¹ pielêgniark¹, czuwaj¹c¹ nad medycznymi udogodnieniami; w³aœnie dlategonazywano j¹ NIN.TI („pani ¿ycie") (il.47).Niektórzy uczeni widz¹ w Adapie („wzorzec cz³owieka" Enki) biblijnego Adama.Biblijnej analogii mo¿na te¿ upatrywaæ w podwójnym znaczeniu sumeryjskiego TI.Poniewa¿ ti mog³o znaczyæ zarówno „¿ycie", jak i „¿ebro",imiê Ninti znaczy³o„pani od ¿ycia" albo „pani od ¿ebra".Biblijna Ewa - której imiê oznacza³o„¿ycie" - zosta³a stworzona z ¿ebra Adama, wiêc Ewa tak¿e by³a w pewien sposób„pani¹ od ¿ycia" i „pani¹ od ¿ebra".O Ninhursag, jako dawczyni ¿ycia bogów i ludzi, mówiono, ¿e jest bogini¹ matk¹.Mia³a przydomek „Mummu" - zwiastun naszej „mamy" albo „mamki" - a jej symbolemby³a przecinarka - narzêdzie u¿ywane w staro¿ytnoœci do przecinania pêpowiny poporodzie (il.48).Enlil, brat Enki i jego rywal, mia³ szczêœcie otrzymaæ „prawnego dziedzica" odswojej siostry Ninhursag.Najm³odszy z urodzonych w niebie bogów na ziemi mia³na imiê NIN.UR.TA („pan, który wieñczy fundament").By³ „heroicznym synemEnlila, który wyruszy³ z sieci¹ i promieniami œwiat³a", by walczyæ za sprawêswojego ojca; „syn nios¹cy zemstê [.], miotaj¹cy pociski œwiat³a" (il.49).Jego ma³¿onka BA.U te¿ by³a pielêgniark¹ czy doktorem.Obdarzono j¹ epitetem„pani, która przywraca martwych do ¿ycia".Staro¿ytne portrety Ninurty ukazuj¹ go trzymaj¹cego niezwyk³¹ broñ - bezw¹tpienia coœ, co mog³o strzelaæ „pociskami œwiat³a".Teksty s³awi¹ go jakowielkiego myœliwego, wojowniczego boga, s³yn¹cego ze swych militarnychzdolnoœci.Najwiêksz¹, najbardziej heroiczn¹ walkê stoczy³ nie ze wzglêdu naswojego ojca, lecz we w³asnej sprawie.By³a to bitwa o szerokim zasiêgu dzia³añoperacyjnych, wydana z³emu bogu zwanemu ZU („m¹dry"), której zwyciêzcazdobywa³ niekwestionowane przywództwo wœród bogów na ziemi.Sta³o siê bowiemtak, ¿e Zu bezprawnie zagarn¹³ insygnia i regalia, jakie nale¿a³y do Enlila,wodza bogów.104 105Il.47Il.48Pocz¹tek tekstów opisuj¹cych te wydarzenia jest zniszczony; historia staje siêczytelna dopiero od momentu, kiedy Zu przybywa do Ekur, œwi¹tyni Enlila.JestnajwyraŸniej kimœ znanym i licz¹cym siê w hierarchii spo³ecznej, poniewa¿Enlil przyjmuje go chêtnie, „powierzaj¹c mu stra¿ u wejœcia do swojegosanktuarium".Jednak „z³y Zu" pok³adane w nim zaufanie mia³ odp³aciæ zdrad¹,jako ¿e „zniesienie enlilstwa" - zaw³adniêcie boskimi mocami - „knu³ w sercu".¯eby tego dopi¹æ, Zu musia³ wejœæ w posiadanie pewnych przedmiotów, w³¹cznie zmagiczn¹ tablic¹ przeznaczeñ.Podstêpny Zu skorzysta³ ze sposobnoœci, kiedyEnlil rozebra³ siê i wszed³ do basenu pop³ywaæ i pozostawi³ elementy swojegostroju bez dozoru, jak mia³ to w codziennym zwyczaju:„U wejœcia do sanktuarium, które mia³ na widoku,Zu czeka, a¿ dzieñ siê rozpocznie.Gdy Enlil siê my³ czyst¹ wod¹ zdj¹³ koronêi pozostawi³ na tronie Zu porwa³ tablicê przeznaczeñ w rêce, odebra³enlilstwo".Kiedy Zu uciek³ w swoim MU (t³umaczonym jako „imiê", lecz oznaczaj¹cym maszynêlataj¹c¹) do dalekiej kryjówki, skutki jego zuchwa³ego czynu nie da³y na siebied³ugo czekaæ:„Wstrzymane zosta³y boskie formu³y;Cisza rozla³a siê wszêdzie; zapanowa³o milczenie [
[ Pobierz całość w formacie PDF ]