[ Pobierz całość w formacie PDF ]
.Jak pisze J.R.Jennings (1986b, s.293),"wysi³ki maj¹ce na celu ustalenie relacji miêdzy przyœpieszeniem rytmu serca ajakimœ specyñcznym procesem poznawczym, innym ni¿ kierunek uwagi, okaza³y siênieskuteczne".4.6.3.1 Odruch orientacyjny, obronnyi zaskoczeniaReakcjê orientacyjn¹ mo¿na traktowaæ jako jedn¹ z podstawowych form aktywnoœcipoznawczej, ukierunkowan¹ na wykrywanie zmian w otoczeniu.Autork¹ klasycznychba169dañ nad reakcj¹ serca na bodŸce orientacyjne jest Frances Graham (1973, 1979).Uzyskane przez ni¹ wyniki wskazuj¹, ¿e zmiany rytmu serca umo¿liwiaj¹ró¿nicowanie trzech zasadniczych typów reakcji na bodŸce eksteroreceptywne:reakcji zaskoczenia (czyli reakcji na bodŸce nagle siê pojawiaj¹ce), reakcjiorientacyjnej (reakcji na bodŸce nowe) oraz reakcji obronnej (reakcji na bodŸcesilne lub szkodliwe).Reakcja zaskoczenia charakteryzuje siê szybkim,krótkotrwa³ym zwolnieniem rytmu serca, reakcja orientacyjna - zwolnieniem rytmuserca trwaj¹cym d³u¿ej ni¿ przy reakcji zaskoczenia, reakcja obronna -odroczonym w czasie przyœpieszeniem rytmu serca.Zdaniem Graham, zasadnicz¹funkcj¹ reakcji orientacyjnej jest u³atwienie (facylitacja) odbioru bodŸcóweksteroreceptywnych.Mo¿na doszukiwaæ siê pewnego podobieñstwa miêdzy reakcj¹orientacyjn¹ a opisanym przez Laceya (patrz ni¿ej) nastawieniem na wch³anianiebodŸców (por.Jennings, 1986a).Z³o¿ony model przedstawiaj¹cy zale¿noœæ miêdzyfazowymi zmianami rytmu serca a ró¿nymi komponentami reakcji orientacyjnejprzedstawi³ R.J.Barry (1982, 1984).4.6.3.2 Koncepcja wch³aniania-odrzucaniabodŸców Badaczem, który wywar³ najwiêkszy wp³yw na wspó³czesne badania nadzwi¹zkiem miêdzy aktywnoœci¹ sercowo-naczyniow¹ a procesami poznawczymi, by³niew¹tpliwie John Lacey Szczególn¹ rolê odegra³a sformu³owana przezeñ (por.Lacey, 1967)PsrceoEizro~omn 1 7 3(1) reakcja konduktancji skóry (skin conductance response - SCR),(2) niespecyficzna reakcja rezystancji skóry (nonspecif c skin resistanceresponse - NS.SRR),(3) poziom potencja³u elektrycznego skóry (skin potential level - SPL).wywo³ania reakcji orientacyjnej.Zgodnie z alternatywn¹ hipotez¹ (por.Barry,1982; Bernstein,1977), aby bodziec móg³ wywo³aæ reakcjê orientacyjn¹, musi byæpostrzegany jako znacz¹cy Potwierdzeniem tej hipotezy mog¹ byæ wynikiklasycznego eksperymentu, przeprowadzonego przez A.S.Bernsteina i A.S.Taylora (1979).4.7.3 Reakcja elektrodermalnajako wskaŸnik odruchu orientacyjnegoZgodnie z klasyczn¹ koncepcj¹ Sokolova, reakcja orientacyjna (OR) stanowiodpowiedŸ na nowoœæ lub zmianê bodŸca (por.rozdz.4.2.).Istnieje ogromnaliczba badañ wskaŸuj¹cych na to, ¿e reakcja elektrodermalna jest bardzo dobrym,wrêcz modelowym wskaŸnikiem odruchu orientacyjnegó.Przemawiaj¹ za tym, miêdzyinnymi, wymienione ni¿ej prawid³owoœci (por.~hman, 1983).(1) Wielokrotna ekspozycja bodŸca (o s³abej lub umiarkowanej sile) powodujespadek (habituacjê) reakcji.(2) Wielkoœæ habituacji jest wprost proporcjonalna do liczby prób i odwrotnieproporcjonalna do si³y bodŸca.(3) Habituacja jest szybsza przy regularnym ni¿ przy nieregularnym odstêpiemiêdzy bodŸcami.(4) Szybkoœæ habituacji zmniejsza siê wraz ze wzrostem odstêpu czasowego miêdzybodŸcami oraz odstêpu miêdzy sesjami.(5) Zmiana bodŸca powoduje dyshabituacjê (odnowienie siê) reakcji, przy czymjej wielkoœæ jest zasadniczo proporcjonalna do wielkoœci zmiany bodŸca.(6) Ekspozycja nowego bodŸca zmniejsza szybkoœæ habituacji reakcji na bodziecw³aœciwy.W latach siedemdziesi¹tych powszechnie dyskutowany by³ problem, czy sama zmianabodŸca jest wystarczaj¹cym warunkiem do4.7.4 Warunkowanie klasyczne reakcjielektrodermalnychMimo ¿e procedura warunkow¹nia klasycznego pozwala stosunkowo ³atwo modyfikowaæaktywnoœæ elektrodermaln¹, wywo³ywane w ten sposób zmiany s¹ pod wielomawzglêdami nietypowe i odbiegaj¹ od zmian, jakie obserwuje siê na przyk³ad wtrakcie warunkowania reakæji mrugania czy reakcji œlinowej (por.Prokosy iKumpfer, 1973).Przy stosowaniu procedury warunkowania klasycznego obserwuje siêcharakterystyczn¹ dynamikê aktywnoœci elektrodermalRIIIMRII 4.4Bernstein i Taylor (1979) manipulowali jednoczeœnie wartoœci¹ informacyjn¹bodŸca (eksponowane bodŸce redukowa³y 0, 1 lub 1,58 bitów niepewnoœci) orazjego znaczeniem (bodŸcami znacz¹cymi by³y te, które wymaga³y zareagowania,bodŸcami nieznacz¹cymi zaœ te, które nie wymaga³y reagowania).Wynikieksperymentu wykaza³y, ¿e: (1) bodziec znacz¹cy wywo³uje wiêksz¹ reakcjê ni¿bodziec nieznacz¹cy o tej samej wartoœci informacyjnej, (2) wzrost wartoœciinfomacyjnej bodŸca prowadzi do wzrostu reakcji elektrodermalnej tylko wwypadku bodŸców znacz¹cych.PSIfCNOFIZJOL0G1A ~bodŸcami, i nie wczeœniej, nii pojawi siê œwiadomoœæ tego faktu.Omawiane tu zagadnienia s¹ niezwykle z³o¿one, ale trudno by³oby przeceniæ ichznaczenie zarówno dla teorii, jak i dla praktyki psychologicznej.Wystarczyuœwiadomiæ sobie, jak czêsto staramy siê wp³ywaæ werbalnie na procesyemocjonalno-motywacyjne i jak czêsto oddzia³ywania takie okazuj¹ siê niezgodnez oczekiwaniami.4.8PodsumowaniePsychofizjologia jest dyscylin¹ naukow¹ zajmuj¹c¹ siê badaniem wp³ywu czynnikówpsychologicznych na procesy fizjologiczne.Przez d³ugi czas panowa³oprzekónanie, ¿e aktywnoœæ psychofizjologiczn¹ mo¿na wyjaœniæ za pomoc¹ jakiegoœjednego, ogólnego konstruktu teoretycznego, takiego jak na przyk³ad poziomaktywacji czy równowaga autonomiczna.Od koñca lat szeœædziesi¹tych dominujejednak przekonanie o specyficznym znaczeniu zmian psychofizjologicznych, przyczym podkreœla siê, ¿e zmiany te maj¹ postaæ z³o¿onych wzorców reakcji,charakterystycznych dla danej osoby, sytuacji lub interakcji miêdzy nimi.Inn¹noœn¹ ide¹, dyskutowan¹ od lat szeœædziesi¹tych, jest biofeedback, czylimo¿liwoœæ œwiadomego modyfikowania reakcji wisceralnych dziêki informacjom oprzebiegu tych reakcji, uzyskiwanym za pomoc¹ aparatury pomiarowej.Biofeedbackjest obecnie wykorzystywany w praktyce terapeutycznej, choæ jego podstawyteoretyczne wci¹¿ budz¹ wiele w¹tpliwoœci
[ Pobierz całość w formacie PDF ]