[ Pobierz całość w formacie PDF ]
.Hiszpania mia³a sporo kolonii i municypiów, a Wespazjan nada³ w 75 r.ca³emu pó³-wyspowi ius Latii (Tac., Hist.III, 53, 70: Plin., Nat.hist.III, 4, 30), aleprawa latyñskienie dawa³y jeszcze obywatelstwa rzymskiego.Za Augusta jedynie 50 gmin mia³ope³neprawa obywatelstwa rzymskiego.(Zob.Mommsen, Provinces of Rom.Emp.from Cae-sar to Diocletian, New York 1906, l, 68 n).Wymienieni w tekœcie Tyrrenowie toina-czej Etruskowie.33 Par.29.34 Znowu przesadne stwierdzenie, powtórzone ni¿ej (w par.72).Wiemy, ¿ezarównoPtolemeusze jak i cesarze rzymscy przyznawali rodowitym Egipcjanom gorsz¹pozycjeni¿ Grekom.Mogli jednak uzyskaæ rzymskie prawa obywatelskie, jeœli mieli ju¿obywa-telstwo Aleksandrii (rzadko zreszt¹ przyznawane — zob.List VI Pliniusza doTrajanaz odpowiedzi¹ cesarza, List VII) i pod warunkiem, ¿e nie bêd¹ piastowaæ funkcjidaj¹cychdostêp do senatu.Zob.Kasjusza Dion LI, 17, 2; Mommsen, Provinces, dz.cyt.2,241 n.35 Albo: „po zbadaniu dzielnoœci i wiernoœci wszystkich narodów" (Reinach).36 To przesadne stwierdzenie pochodzi chyba od pseudo-Hekatajosa, gdy¿ nie zaAleksandra, lecz za Demetriusza II (ok.145 przed Chr.) do³¹czone zosta³y doJudei tyl-ko trzy ma³e okrêgi Samarii i uwolnione od p³acenia podatków.(Por.l Mch 11,34; 10,30 i 38).37 Znów przesada.Józef czerpie tu (i w Antiq.12, 8) informacje od Arysteaszai pseudo-Hekatajosa.Z pewnoœci¹ znajdowa³y siê w Egipcie ma³e garnizony¿ydowskiei mo¿e jeszcze przez pewien czas istnia³ garnizon ¿ydowski za Ptolemeuszów wElefan-tine (zob.Schiirer, wyd.3, s.22).Jeden z tych obozów w Delcie wspomnianyjest w BJl, 191 (=Antiq.14, 133).Wspomniany wy¿ej Ptolemeusz, syn Lagosa, inaczejPtoleme-usz I Soter, za³o¿yciel dynastii Lagidów, by³ jednym z wodzów AleksandraWielkiegoi po jego œmierci obj¹³ w³adzê nad Egiptem, od 306/5 jako król.38 ¯ydzi z Cyreny w czasach Sulli tworzyli jedn¹ z czterech klas mieszkañców(Strabon u Józefa, Antiq.14, 115).39 Ptolemeusz II Filadelf (285-246 przed Chr.) patronowa³ przek³adowiPiêcioksi¹-gu Moj¿esza na jêzyk grecki (Septuaginta).40 Demetriusz z Faleronu (ok.350-283 przed Chr.), s³awny bibliotekarz aleksan-dryjski, dziêki którego inicjatywie rzekomo powsta³ przek³ad zwany Septuaginta.K³Ã³cisiê to jednak z faktem, ¿e Ptolemeusz II Filadelf wygna³ go z kraju zaraz powst¹pieniuna tron.41 Stwierdzenia te Józef zapo¿yczy³ z apokryficznego opowiadania tzw.Listu(ps-)Arysteasza, który sparafrazowa³ w Antiq.12, 12 nn.42 Po grecku: „filozofii".43 „Macedoñskich" — w sensie ironicznym.44 Ptolemeusz III Euergetes I (246-221) najecha³ na pañstwo Seleucydów (IIIwoj-na syryjska w latach 246-241), lecz po pocz¹tkowych sukcesach wycofa³ siê doEgiptu,gdzie ucisk fiskalny wywo³a³ ferment.O z³o¿eniu przez niego ofiarydziêkczynnej w Je-rozolimie dowiadujemy siê tylko od Józefa.45 Ptolemeusz VI Filometor (180-145) prowadzi³ wojnê z Antiochem Syryjskimw sojuszu z Rzymianami.Kleopatra II by³a jego ¿on¹ i siostr¹.46 Imiê Oniasza jest doœæ czêste.Niektórzy identyfikuj¹ tego Oniasza zOniaszemIV, za³o¿ycielem œwi¹tyni w Leontopolis miêdzy 161-152 r.O Dositeosie sk¹din¹dnicnie wiemy.47 Niew¹tpliwie przez wyprowadzenie imienia „Oniasz" od greckiego „onos"(„osio³").48 Po œmierci Filometora (145 r.) wdowa po nim, Kleopatra, og³osi³a królem jegom³odego syna Ptolemeusza VII (Filopatora Neosa).Ale brat zmar³ego króla,PtolemeuszVIII (Euergetes II Fyskon), przyzwany z Cyreny przez Aleksandryjczyków, zabi³go,zaw³adn¹³ tronem i poj¹³ owdowia³¹ królow¹, a swoj¹ siostrê, za ¿onê (MJ.Justinus,Epitome z Trogusa Pompejusza XXXVIII 8, 2-4).49 Uzupe³nienie Holwerdy.50 L.Minucjusz Termus, który w 154 r.wprowadzi³ Euergetesa II na Cypr(Polib.,fragm.XXXIII, 5).51 £ac.„filios" — tu znaczy „dzieci", a nie „synów", gdy¿ Filometor mia³ tylkojednego syna, Filopatora Neosa, starszy zaœ (Eupator) zmar³ wczeœniej ni¿ojciec.Alemia³ on jeszcze córkê Kleopatrê III, któr¹ poœlubi³ Fyskon.Od tego miejscazaczyna siêdu¿a luka w tekœcie greckim a¿ do par.114, któr¹ wype³nia przek³ad ³aciñski,dokonanyprzez Kasjodora, ministra Teodoryka Wielkiego.52 Uzupe³nienie Reinacha.53 Wed³ug apokryficznej 3 Ksiêgi Machabejskiej r.4-5 (II/I w.) ¯ydów nastrato-wanie przez s³onie skaza³ Ptolemeusz IV Filopator (221-204).54 51-30 r.przed Chr.Podobny wykaz zbrodni Kleopatry VII w Antiq.15, 89 nn.55 Albo: „mê¿Ã³w i nawet swoich kochanków" (Reinach).56 Zabi³ j¹ Antoniusz na rozkaz Kleopatry w œwi¹tyni Artemidy w Efezie (Antiq.15, 89) czy te¿ w Milecie (App., Bell.civ.V, 9).57 By³ nim Ptolemeusz XIII, m³odszy z jej dwu braci, jej m¹¿ i wspó³w³adca,któ-rego Kleopatra otru³a po powrocie z Rzymu w 44 r.Por.Antiq.15, 89.58 Por.Antiq.15,90.59 Tekst i znaczenie w¹tpliwe.60 Pod Actium w 31 r.przed Chr.61 Oktawiana w 30 r.przed Chr.62 Tekst zniekszta³cony (przek³ad wed³ug propozycji Reinacha).63 By³ to kontyngent ¿ydowski licz¹cy 3000 ciê¿kozbrojnych, który przyby³ podwodz¹ Antypatra na pomoc Juliuszowi Cezarowi w wojnie aleksandryjskiej poœmierciPompejusza (48 r.).Zob.Antiq.14, 127 nn; BJ l, 187 nn.64 Albo: „wodzów".65 Germanik, bratanek Tyberiusza, w czasie pobytu w Egipcie w 19 r.po Chr.otworzy³ spichlerze i obni¿y³ cenê zbo¿a.(Tacyt, Roczniki II 59).66 Albo mo¿e nale¿y czytaæ (z Boysenem): „prowincj¹" (provinciae).O obozach¿ydo-wskich zob.wy¿ej 44, przyp.37 oraz BJ l, 175 (stra¿ ¿ydowska u ujœcia Nilupod Peluzjum).67 Chodzi o lokalne konflikty zwolenników antagonistycznych kultów religijnych.(Plutarch, De Iside 72; Juvenalis, Sat.XV 33-92; C.Ap.l, 225).68 Albo: „nasz i wasz naród wydaje siê jednym i tym samym rodzajem".Sens zda-nia jest taki: poniewa¿ Egipcjanie czcz¹ zwierzêta wrogie rodzajowi ludzkiemu,depcz¹prawo solidarnoœci ludzi miêdzy sob¹.69 Por.par.41, przyp.34.70 Józef prawdopodobnie ma na myœli rozkaz Kaliguli postawienia jego pos¹guw œwi¹tyni jerozolimskiej (Antiq.18, 261 nn) i udzia³ Apiona w poselstwie docesarzaw tym czasie (40 r.).71 Por.ni¿ej par.167, 190 n.72 Dwa razy dziennie wed³ug B J 2, 197, „za pomyœlnoœæ Cezara i narodurzymskie-go", ale, zdaje siê, by³y one ustanowione przez cesarza i na jego koszt (Filon,Leg.adCaium 157; por.Schiirer, dz.cyt.II, 303)
[ Pobierz całość w formacie PDF ]